Ogólnokształcąca szkoła średnia w Łańcucie została zorganizowana w 1907 roku jako prywatne, miejskie gimnazjum klasyczne z inicjatywy Bolesława Żardeckiego, posła do Sejmu Krajowego we Lwowie.
Początkowo nauka odbywała się w wynajmowanych lokalach ratusza miejskiego i Banku Ziemskiego. W 1910 roku gimnazjum miało już własną siedzibę w trzech parterowych budynkach przy dzisiejszej ulicy B. Żardeckiego. W tym właśnie roku zostało upaństwowione i uroczyście poświęcone przez biskupa przemyskiego Fiszera. Przyjęło nazwę Cesarsko-Królewskie Gimnazjum Realne w Łańcucie.
Pierwszy okres działalności obejmuje 11 lat szkolnych (1907/08 - 1917/18), a ściślej 10 lat, gdyż w roku 1914/15 nauki nie zorganizowano ze względu na działania wojenne. W tym czasie powstały organizacje szkolne, które wpłynęły na późniejszy rozwój Gimnazjum. W roku szkolnym 1910/11 została zorganizowana Szkolna Orkiestra Dęta i Smyczkowa, w której przed wojną grało 60 uczniów. w 1911 roku powstała Czytelnia Uczniowska, która z czasem stała się prowadzącą organizacją szkoły. W roku 1912 otwarto Bursę im. Bolesława Żardeckiego na 30 uczniów, która przetrwała do roku szkolnego 1919/20. Od października 1912 roku aktywną organizacją było harcerstwo. Dwie drużyny skautowe - im. Tadeusza Rejtana i Romualda Traugutta pracowały pod opieką Towarzystwa Sportowo- Gimnastycznego „Sokół” budząc uczucia patriotyczne młodzieży.
Pierwszy egzamin dojrzałości przeprowadzono w październiku 1915 roku, a w roku następnym szkoła stała się pełnym ośmioklasowym gimnazjum W czasie pierwszej wojny światowej powołano do wojska 97 uczniów i 6 profesorów wraz z dyrektorem Stanisławem Koprowiczem, kierującym szkołą w latach 1909-1914.
W niepodległej Polsce, od 1918 roku szkoła nosiła nazwę Państwowe Gimnazjum Realne, które w okresie lat 1920/21 - 1925/26 próbowano przekształcić w tzw. bifurkacyjne (dwuoddziałowe), gdzie obok oddziałów humanistycznych wprowadzono wydziały matematyczno-przyrodnicze. Od roku szkolnego 1926/27 powrócono do typu humanistycznego. Nazwę Państwowe Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza przyjęła szkoła od września 1921 roku. W roku szkolnym 1928/29 gimnazjum dotąd w zasadzie męskie przekształcono na koedukacyjne , co znalazło potwierdzenie w oficjalnej pieczęci szkoły - „ Państwowe Gimnazjum Koedukacyjne im. Henryka Sienkiewicza w Łańcucie”. Od roku szkolnego 1932/33 realizowało tzw. reformę Jędrzejewiczowską i powoli przekształcano ośmioletnie gimnazjum na dwustopniową szkołę średnią - czteroletnie gimnazjum i dwuletnie liceum. Od roku szkolnego 1938/39 funkcjonowało jako Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza.
Bardzo ważnym wydarzeniem dla szkoły była przeprowadzka w styczniu 1925 roku do nowego gmachu przy ul. Mickiewicza 1, dzisiaj głównej części budynku szkolnego. Nowy, piętrowy lokal posiadał obszerny westybul, pomieszczenia na gabinety i pracownie, mieszkanie dla dyrektora i woźnego, obszerne podwórze nadające się na boisko sportowe. Wprowadzony na początku lat 20-tych Samorząd Szkolny opierał się na istniejącej Czytelni Uczniowskiej, która była nadbudową wszystkich organizacji szkolnych. W roku szkolnym 1928/29 zorganizowano Bratnią Pomoc, której zadaniem było nieść pomoc materialną dla biednej młodzieży. Poważną rolę nadal odgrywało harcerstwo. Działały także inne organizacje: religijna Sodalicja Mariańska uczniów i uczennic, szkolne koła PCK, Ligi Obrony Powietrznej Państwa oraz Ligi Morskiej i Kolonialnej.
W okresie międzywojennym na szczególną uwagę zasługują następujące wydarzenia:
W 1932 roku uroczystość jubileuszu 25-lecia szkoły, połączona z wmurowaniem tablicy pamiątkowej z nazwiskami nauczycieli i uczniów, którzy oddali życie za Ojczyznę w latach 1914-1920.
10 listopada 1935 roku odbyło się uroczyste poświęcenie sztandaru gimnazjum ufundowanego przez Zjazd Koleżeński. Sztandar przetrwał lata okupacji, okresu stalinowskiego i nadal wskazuje młodzieży swoje filomackie ideały: „Ojczyzna - Nauka - Cnota”.
Szczególny wkład w rozwój szkoły w tym okresie mieli: Antoni Zubczewski - dyrektor szkoły w latach 1918-1929 i Klemens Kocowski sprawujący tę funkcję w latach 1931-1939.
Pracę szkoły przerwał wybuch wojny w 1939 roku.
Podczas okupacji, od 1941 roku działała Powiatowa komisja Oświaty i Kultury w Łańcucie, która w ramach Polski Podziemnej organizowała tajne nauczanie, którego ciężar w zakresie szkolnictwa średniego przejęli nauczyciele gimnazjum. W latach 1939-1945 wielu wychowanków i nauczycieli brało udział w czynnej walce narodowo-wyzwoleńczej. Tych którzy zginęli na frontach, więzieniach, obozach koncentracyjnych i łagrach przypomina nam tablica pamiątkowa w głównym hallu szkoły odsłonięta w 1982 roku z okazji jubileuszu 75-lecia.
Po drugiej wojnie światowej szkoła rozpoczęła działalność już 1 września 1944 roku i do 1948 roku funkcjonowała w oparciu o przedwojenny program. W okresie 1946-1948 nastąpiło przeorganizowanie gimnazjum na 4-letnie liceum oparte na 7-klasowej szkole podstawowej. Następna zmiana miała miejsce po wprowadzeniu 8-letniej szkoły podstawowej i od 1971 roku realizowano na jej bazie program 4-klasowego liceum. Nazwę I Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza szkoła nosi od września 1948 roku.
Po zniszczeniach wojennych w latach 1944-47 szkołę organizował dr Władysław Kuźniar, jej absolwent z 1920 roku. W trudnych politycznie i gospodarczo czasach było to „heroiczne” i zwycięskie przedsięwzięcie (remont budynków, skompletowanie kadry pedagogicznej, pomocy naukowych i brakujących podręczników). Zasługą dyrektora Mariana Pałczyńskiego było zainicjowanie i zrealizowanie - przy pomocy Komitetu Rodzicielskiego i łańcuckich zakładów pracy - budowy internatu szkolnego. Oddany do użytku w 1958 roku służył przez lata jako drugi dom młodzieży męskiej, a później żeńskiej naszego liceum, a potem w latach 70-tych i 80-tych głównie uczniom innych szkół Łańcuta (Liceum Medycznego, Studium Wychowawczyni Przedszkola, Liceum Ekonomicznego). Rozwiązany przez Kuratora Oświaty w 1995 roku internat po remoncie przeznaczony został na siedzibę Poradni Pedagogiczno - Psychologicznej (I piętro), na parterze zorganizowano sezonowe Szkolne Schronisko Młodzieżowe, a w roku szkolnym odbywają się tam zajęcia pozalekcyjne dla młodzieży liceum. Jest także mieszkanie, w którym mieszkają nauczyciele - angliści z Armii Pokoju, pracujący od paru lat w naszej Szkole. Piwnice internatu powiększyły bazę szatni szkolnych. Szczególne poszerzenie bazy lokalowej dla celów dydaktyczno - wychowawczych nastąpiło w latach 70-tych, gdy dyrektorami szkoły byli mgr Jan Bąk, mgr Julian Wal i mgr Michał Dudziak. Oni to inicjowali, a potem realizowali budowę nowej wschodniej części szkoły tzw. „przewiązki” łączącej stary gmach z internatem oraz piękną halę sportową. W tym czasie dyrektor I LO prowadził budowę Domu Nauczyciela, w którym mieszkali pedagodzy z całego miasta. Aby zapewnić godne warunki pracy uczniów i nauczycieli „włodarze” szkoły na bieżąco prowadzili remonty sal lekcyjnych, dachu szkolnego, internatu, urządzeń sanitarnych, często dzięki pomocy z „zewnątrz”, gdyż władze oświatowe nie są w stanie od lat pokryć w całości potrzeb szkoły. Dyrektorzy szkoły - mgr Michał Dudziak, mgr Marek Kondziołka czy obecnie mgr Stanisław Czech prowadząc remonty - naprawa dachu starej szkoły, wymiana okien w internacie, remont i nowy wystrój głównego hallu szkoły - wspomagani byli finansowo i siłą roboczo-fachową przez Fabrykę Wódek „Łańcut”, Fabrykę Śrub „Śrubex” oraz liczne prywatne łańcuckie firmy. Dzięki tym poczynaniom ponad 600 uczniów szkoły w roku szk. 1996/97 miało w miarę przyzwoite warunki nauki, w systemie jednozmianowym.
Głównym zadaniem liceum ogólnokształcącego jest przygotowanie jej absolwentów do studiów wyższych lub szkół pomaturalnych czy policealnych, poprzez zapewnienie optymalnych warunków ich intelektualnego rozwoju. Od lat 50-tych służą temu ogólnopolskie olimpiady przedmiotowe, które są formą rywalizacji szkół, a zarazem symbolem ich wysokiego poziomu.
Rzadko spotykane w skali ogólnopolskiej sukcesy w tej dziedzinie osiągnął wybitny dydaktyk, nauczyciel matematyki, profesor Jan Marszał. Przed wojną był asystentem fizyki na Uniwersytecie Lwowskim, w czasie okupacji organizował tajne nauczanie w powiecie łańcuckim w zakresie szkolnictwa średniego. Uczył matematyki w tej szkole od 1945 roku, aż do swej śmierci 13 listopada 1980 roku. W latach 1954 - 1971 dwudziestu uczniów profesora 24 razy brało udział w zawodach na stopniu centralnym (czworo było tam dwukrotnie). Wychowankowie pana Marszała trzy razy byli zwycięzcami (11, 7 i 9 lokata), 4 razy zdobywali wyróżnienia. Szczególnym sukcesem był udział szkoły w XI Olimpiadzie Matematycznej, kiedy z czterech finalistów z naszego liceum jeden został zwycięzcą (Tomasz Bojdecki) i jeden uzyskał wyróżnienie (Bogusław Januszewski). W roku następnym znów czterech uczniów profesora Marszała było uczestnikami „finału”. W finale XIII Olimpiady szkołę reprezentowali dwaj uczniowie: jeden z nich zajął VII miejsce (Wiesław Pleśniak), a drugi uzyskał wyróżnienie (Jerzy Bauer). W XIV Olimpiadzie trzy wychowanki profesora Marszała były finalistkami, a na uwagę szczególną zasługuje fakt, że dziewczyny rzadko „dochodziły” na centralny etap Olimpiady Matematycznej.
Tradycje olimpijskie zapoczątkowane przez profesora Marszała kontynuowane są po dzień dzisiejszy zarówno w matematyce jak w innych przedmiotach. Pamięć PANA PROFESORA, wybitnego nauczyciela, o niespotykanej skromności i pracowitości człowieka czczona jest w naszej szkole. Organizowane od 1985 roku coroczne Konkursy Matematyczne im. prof. J. Marszała obejmują nie tylko uczniów liceum, ale także szkół podstawowych, mają już pewną „rangę” w regionie. Podczas zakończenia XI Konkursu w dniu 18.XII.1995 odsłonięto w hallu głównym szkoły tablicę pamięci Profesora ufundowaną przez jego ostatnich wychowanków z klasy matematyczno-fizycznej IV a - matura 1973 roku. Tablicę poświęcił ks. dziekan Władysław Kenar, a uroczystego odsłonięcia dokonała żona Profesora, pani Maria Marszał, wielokrotnie fundatorka głównych nagród w Konkursie imienia Jej Męża.
Wykaz uczniów liceum - laureatów olimpiad i konkursów stopnia centralnego załączony w tym wydawnictwie, pokazuje, że także w innych dziedzinach zarówno uczniowie jak i ich opiekunowie - nauczyciele odnosili znaczące sukcesy. Do „fenomenu” profesora Marszała co prawda daleko, ale warto tu zauważyć 6 laureatów z fizyki - wychowanków pani mgr Stanisławy Gabryel, 4 finalistów z chemii mgr Bogusława Bieniasza, 3 finalistów z geografii pani mgr Klary Bednarczyk, a w ostatnich latach 7 finalistów Olimpiady Artystycznej w sekcji muzyki pani mgr Zofii Szczerbińskiej. Wśród tych „najlepszych” zauważamy wielokrotnych triumfatorów z jednego a nawet z wielu przedmiotów. „Rekordzista” - Wiesław Pusz, absolwent z 1966 roku był dwukrotnie w finale Olimpiady Matematycznej (raz zwycięzcą), dwukrotnie laureatem Olimpiady Fizycznej i raz laureatem Olimpiady Chemicznej. W roku 1965 zwyciężał równocześnie we wszystkich trzech przedmiotach. Pelc Zbigniew - maturzysta z 1962 roku święcił triumfy w olimpiadzie matematycznej - 1961, dwukrotnie zwyciężał w chemicznej (1961,1962) i uczestniczył w finale fizycznej w 1962 roku. Śledząc losy olimpijczyków zauważa się, że większość z nich wybrała kariery naukowe, osiągając wysokie stanowiska w uczelniach i instytucjach naukowych. Sukcesom olimpijskim w dużym stopniu zawdzięcza szkoła wysoki prestiż w środowisku łańcuckim (niezaprzeczalny prym), a także wysokie miejsce w corocznym kuratoryjnym rankingu szkół średnich województwa rzeszowskiego.
Ważną funkcją szkoły jest obywatelsko-patriotyczne i prospołeczne wychowanie młodzieży. Realizowano je w naszej szkole w różnych realiach historycznych, dlatego nieco odmienne były jego główne założenia i formy. Nigdy jednak, pomimo bardziej lub mniej indoktrynacyjnych trendów nauczyciele nie zapominali o przekazywaniu swoim wychowankom uniwersalnych wartości etyczno-moralnych opartych na humanistycznych i religijnych fundamentach. Wszystkie szkolne organizacje pracujące w ciągu dziewięćdziesięciolecia - zarówno te o charakterze ideowo-politycznym (np. harcerstwo skautowe w latach 1912-39, ZMW „Wici”, upolityczniane od 1948 roku ZHP), religijnym (Sodalicja Mariańska, Ruch „Światło - Życie”), sportowo-turystycznym (SKS, PTTK), rozrywkowo-artystycznym (orkiestra dęto-smyczkowa, chór, kabaret „Bąbel”) oraz samorząd - uzupełniając pracę nauczycieli pomagały realizować filomackie hasło z pierwszego sztandaru szkolnego „Ojczyzna - Nauka - Cnota”.
To właśnie sztandar był i jest symbolem tożsamości szkoły, elementem ceremoniału szkolnego i jej wizytówką w środowisku. Ufundowany przez byłych wychowanków i uroczyście poświęcony w dniu 10 listopada 1935 roku patronował braci szkolnej do września 1939 roku. Podczas wojny przechowywany był przez rodzinę dyrektora Klemensa Kocowskiego i znów wrócił do szkoły w 1944 roku. W czasach stalinizmu i neostalinizmu „haniebnie okaleczony” (ściągnięta korona z orła na płótnie i drzewcu) powoli schodził w cień by zniknąć tajemniczo z życia szkolnego na początku lat 70-tych, prawdopodobnie ze względu na swe religijno-patriotyczne treści. Jego miejsce zajął nowy, w swojej formie „ludowy” sztandar, ufundowany przez Komitet Rodzicielski z inicjatywy przewodniczącego mgr Ryszarda Januszewskiego. Uroczystego wręczenia sztandaru dyrektorowi i młodzieży dokonano 26 maja 1980 roku w czasie oficjalnej imprezy z udziałem lokalnych władz partyjno-administracyjnych. W 1982 roku podczas obchodów 75-lecia szkoły, organizowanego przez byłych wychowanków w atmosferze stanu wojennego stary sztandar wrócił w tak samo tajemniczy sposób jak zniknął w latach 70-tych. Jednak aż do listopada 1990 roku pozostawał w „areszcie domowym” Szkolnej Izby Pamięci. W związku z obchodzonym znów po latach „legalnie” Dniem Niepodległości związanym z datą 11 listopada 1918 roku podczas uroczystego, patriotyczno-religijnego szkolnego apelu, katecheta szkolny ks. Tadeusz Borkowski ponownie poświęcił „stary” sztandar. Na ten sztandar, począwszy od 1991 roku, w Dniu Niepodległości (11 XI) lub w Dniu Patrona Szkoły (25 XI) uczniowie klas pierwszych składają uroczyste ślubowanie powtarzając słowa roty szkolnej przysięgi. Odrestaurowany, zabytkowy, najstarszy wśród szkolnych łańcuckich sztandarów jest dumnie prezentowany przez naszą młodzież w środowisku lokalnym (np. podczas koronacji obrazu Matki Boskiej Szkaplerznej w dniu 20 września 1992 roku na łańcuckim rynku).
